یکی از نشانه های ظهور امام قائم (عج) خروج «خراسانی» است.
در حدیثی امام صادق عیه السلام به ابوبصیر فرمود: «ای ابو محمّد به درستی
که پیش از این امر (ظهور حضرت مهدی (عج)) پنج علامت خواهد بود: نخستین آنها
نداء در ماه رمضان است و خروج سفیانی و خروج خراسانی و کشتن نفس زکیّه و
فرو رفتن در بیداء». («الغیبة» نغمانی، ص 156)
از بررسی احادیث مهدویّت معلوم می شود که سپاه جناب «سیّد خراسانی» برای
ظهور حضرت بقیة الله زمینه را فراهم می کنند. («طاووس بهشتیان»، ج 4، ص
177)
«ابوالحسن، علی بن عمر اعرج کوفی» از یاران امام کاظم علیه السّلام بود. وی
کتابی به نام «الغیبة» درباره مهدی صاحب الزّمان (عج) نوشته است. («رجال»
نجّاشی، ص 194)
از روزگاران قدیم که سخن از مهدی منتظر (عج) به میان آمده، و در احادیثی که
در این زمینه از رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلّم و ائمّه ی طاهرین
علیهم السلام رسیده است، از «رایات سود خراسان» (یعنی پرچمهای سیاه که از
سوی خراسان (ایران) می آید و مردمی که با آن پرچمها حرکت می کنند) گفتگو
شده است.
طبق روایات آنان در شمار یاران مهدی (عج) در می آیند، و او را یاری می کنند، تا حکومت جهانی عدل و داد را پی ریزد و بر سر کار آورد.
در روایتی آمده: «هر گاه دیدید که رایات سود (پرچمهای سیاه) از سوی خراسان
(ایران) آمدند، خود را به آن پرچمها برسانید، اگر چه خویشتن را به روی برف
بکشید، زیرا، مهدی خلیفة الله، در میان آنان است». («عقدالدرر»، ص 125)
برخی از اهل سنّت گفته اند: «مقصود از این پرچمهای سیاه، پرچمهای اصحاب
مهدی (عج) است، نه پرچمهای سیاهی که با «ابومسلم خراسانی» بود». («خورشید
مغرب»، ص 319)
«ابو الفضل، عباس بن هشام ناشری»، از اصحاب امام رضا علیه السّلام و متوفّی
سال 220 ه.ق است. وی کتابی به نام «غیبت» دارد. («رجال» شیخ طوسی، ص 384)
عبد الرحمن رجوع شود به واژه: اقامتگاه قائم (عج) در غیبت کبری
در حدیثی از امام رضا علیه السلام روایت شده است که فرمود: «پیش از این امر (قیام حضرت مهدی (عج)) کشتار «بیوح» روی خواهد داد».
راوی گوید، پرسیدم: «بیوح چیست؟»
حضرت فرمود: «جنگ پیوسته ی بدون قطع شدن است («بحارالانوار»، ج 52، ص 182)».
«هاشم» نام یکی از پسران حضرت صاحب الامر (عج) است.
رجوع شود به واژه: اقامتگاه قائم (عج) در غیبت کبری
هاشمیّه رجوع شود به واژه: محمّد بن حنفیّه
«اشرط الساعة» یعنی علایم قیامت. ظهور مهدی موعود (عج) از «اشرط الساعة»
است. یکی از علائم و نشانه های حتمی قیام قیامت و فرا رسیدن رستاخیز، ظهور
امام قائم (عج) است. مهدی صاحب الزّمان (عج) پیش از قیامت می آید و تا او
نیاید و حکومت عدل را در جهان برپای ندارد، عمر جهان به سر نمی رسد، و
قیامت برپا نمی گردد. («خورشید مغرب»، ص 269)
اشعث رجوع شود به واژه: ثقیف
«حسن بن علی بن حمزه بطاینی» که در عصر امام رضا علیه السلام می زیست، از جمله کسانی بوده که کتابی در پیرامون غیبت نوشته است. («قاموس الرجال»، ج3، ص 193)
«اَزِفَتِ الازِفَةُ» یعنی «وقت ظهور فرا رسیده است».
این جمله یکی از سه صدایی است که در هنگام ظهور قائم (عج)، همگان آن را می شنوند: «ای گروه مؤمنان وقت ظهور فرا رسیده است».
دو صدای دیگر با این عبارات شنیده می شود: یکی «لعنت خدا بر کسانی باد که بر محمّد صلی الله علیه و آله و سلّم و آل محمّد علیه السلام ستم روا داشتند» و دیگری اینکه، سیمایی بر خورشید ظاهر شده، ندا می دهد: «خداوند، ولی عصر حضرت محمّد بن الحسن، مهدی را برانگیخته است، به سخنان او گوش فرا دهید و او امر او را اطاعت کنید. («جزیزه ی خضراء»، ص 178)»
«ابواسحاق، ابراهیم بن صالح انماطی کوفی اسدی» از اصحاب حضرت موسی بن جعفر علیه السلام است. او پیش از تولّد حضرت قائم علیه السلام کتابی درباره ی «غیبت» نوشته و «ابن قولویه» آن را با یک واسطه از مؤلّف نقل کرده است. («فهرست» شیخ طوسی، ص 75)
در روایاتی که در کتب حدیث ثبت شده، اختلاف بنی عبّاس و انقراض دولت آنها،
از علائم حتمیّه ی قبل از ظهور حضرت مهدی (عج) اعلام شده است.
آنان قبل از قیام حضرت قائم (عج) از سمت خراسان منقرض خواهند شد. («منتهی الآمال»، باب 14، فصل 7)
«اَصْهَب»، نام یکی از سه گروه دارای پرچم است که در آخر الزّمان، در شام
بر علیه امام قائم (عج) خروج می کند. این مطلب در حدیثی از امام باقر علیه
السلام نقل شده که فرمود:
«در شام سه گروه دارای پرچم، خروج می کنند: اَصْهَب، اَبْقَع و سفیانی.» («اعلام الوری»، ص 428)
سفیانی ابتدا با «اَبْقَع»، برخورد می کند و می جنگد و پیروان وی را می کشد
و سپس «اَصْهَب» را هم می کُشد. («بحارالانوار»، ج 52، ص 237)
«ابوالحسن، علی بن حسن بن محمّد طائی جرمی شاطری) معاصر حضرت موسی بن جعفر علیه السّلام بود. وی کتابی به نام «الغیبة» درباره حضرت قائم (عج) نوشته است. («فهرست شیخ طوسی»، ص 118)
«میرزا محمّد استر آبادی»، مؤلّف کتاب «منهج المقال» معروف به «رجال کبیر»
متوفّی سال 1028 ه.ق، ساکن مکّه و از علمای بزرگ دوران بود. وی گذشته از
رجال کبیر، «رجال متوسّط»، و «رجال صغیر» هم نوشته است.
«رجال کبیر» او را بهترین کتاب رجالی شیعه دانسته اند.
«میرزا محمّد» از شرف یافتگان به پیشگاه حضرت قائم (عج) است.
رجوع شود به واژه: خرابات
در دو سوره قرآن مجید، از یأجوج و مأجوج سخن به میان آمده است: یکی در آیات 92 تا 98 سوره «کهف» و دیگر در آیه 96 سوره «انبیاء».
آیات قرآن به خوبی گواهی می دهد که این دو نام، متعلق به دو قبیله وحشی
خونخوار بوده است که مزاحمت شدیدی برای ساکنان اطراف مرکز سکونت خود
داشتند. در تورات در کتاب «حزقیل» (فصل 38 و فصل 39) و در کتاب رؤیای
«یوحنا» (فصل 20) از آنها به عنوان «گوگ» و «مأگوگ» یاد شده است که معرّب
آن یأجوج و مأجوج است.
به گفته مفسر بزرگ، علامه طباطبایی در المیزان از مجموع گفتههای تورات
استفاده میشود که مأجوج یا یأجوج و مأجوج، گروه یا گروههای بزرگی بودند
که در دور دستترین نقطه شمال آسیا زندگی میکردند، آنان مردمی جنگجو و
غارتگر بودند. [1] .
برخی معتقدند: این دو کلمه عبری است؛ ولی در اصل از زبان یونانی به عبری
منتقل شده است و در زبان یونانی «گاگ» و «ماگاگ» تلفظ میشده که در سایر
لغات اروپایی نیز به همین صورت انتقال یافته است.
دلایل فراوانی از تاریخ در دست است که در منطقه شمال شرقی زمین، در نواحی
مغولستان در زمانهای گذشته گویی چشمه جوشانی از انسان وجود داشته است.
مردم این منطقه به سرعت زاد و ولد میکردند و پس از کثرت و فزونی به سمت
شرق، یا جنوب سرازیر میشدند و همچون سیل روانی این سرزمینها را زیر پوشش
خود قرار میدادند، و تدریجاً در آنجا ساکن میگشتند.
برای حرکت سیل آسای این اقوام، دورانهای مختلفی در تاریخ ذکر شده است. یکی
از آنها دوران هجوم این قبایل وحشی در قرن چهارم میلادی تحت زمامداری
«آتیلا» بود که تمدن امپراتوری روم را از میان بردند.
آخرین دوران هجوم آنها، در قرن دوازدهم میلادی به سرپرستی چنگیزخان صورت
گرفت که بر ممالک اسلامی و عربی، هجوم آوردند و بسیاری از شهرها از جمله
بغداد را ویران کردند.
در عصر کورش نیز هجومی از ناحیه آنها اتفاق افتاد که در حدود پانصد سال قبل
از میلاد بود؛ ولی در این تاریخ، حکومت متحد ماد و فارس به وجود آمد و
اوضاع تغییر کرد و آسیای غربی از حملات این قبایل آسوده شد.
به این ترتیب به نظر میرسد که یأجوج و مأجوج از همین قبایل وحشی بودهاند
که مردم قفقاز به هنگام سفر کورش به آن منطقه، تقاضای جلوگیری از آنها را
کردند و او نیز اقدام به کشیدن سدّ معروف ذوالقرنین نمود.» [2]
امّا ارتباط اینها با «مهدویت» از روایاتی به دست میآید که از آنها به عنوان یکی از «اشراط الساعة» یاد شده است. [3] .
البته برخی درباره اینکه حقیقت وجودی آنها چگونه است، خواسته اند با استفاده از روایات در انسان بودن آنها تردید کنند! [4] .
از دیدگاه اینان برخی روایات آنها را از بنی آدم ندانستهاند. [5] .
در روایاتی چند پراکنده شدن یأجوج و مأجوج بر روی زمین، در کنار خروج دجّال
و نزول حضرت عیسی علیه السلام ذکر شده است. [6] بنابراین میتوان این
احتمال را مطرح کرد که این رخداد در عصر ظهور حضرت مهدی علیه السلام و یا
در آستانه قیامت رخ خواهد داد. [7] .
همچنین ممکن است گفته شود: مقصود از پراکنده شدن یأجوج و مأجوج، افراد شرور
با ویژگی خاصّ نیست؛ بلکه میتواند این حقیقت در هر گروهی باشد که در
مقابل حق در آخِرُالزّمان میایستند و اقدام به شرارت میکنند.
پی نوشت ها:
[1] المیزان، ج 13، ص 411.
[2] تفسیر نمونه، ج 12، ص 552 - 551.
[3] الخصال، ج 2، ص 449 و446 و431؛ همچنین ر.ک: الدرالمنثور، ج 3، ص 59، ج 4، ص 25.
[4] ر.ک: بحارالانوار، ج 12، ص 187.
[5] همان، ج 54، ص 334.
[6] ارشاد القلوب، ج 1، ص 66.
[7] ر.ک: کمال الدین، ج 2، ص 399.
طبق برخی روایات، «عصائب» یاران حضرت مهدی (عج) در عراق هستند که هنگام
ظهور آن حضرت خود را به مکه می رسانند و با او بیعت می کنند. («المجالس
السنیّه»، ج 5، ص 699)
با توجه به معنی «عصائب» که جمع عصبه و به معنی «جوانمردان رشید و نیرومند»
است، به این نتیجه می رسیم که یاران مهدی (عج) باید چنین باشند.
«ندا» بلند شدن صدا و ظهور آن است و گاهی فقط به صدا اطلاق میشود. [1] در
اینجا منظور از ندای آسمانی، ظاهراً صدایی است که در آستانه ظهور حضرت
مهدی علیه السلام از آسمان شنیده میشود. [2] و همه مردم، آن را می شنوند.
در روایات، تعبیرهای «ندا»، «صیحه» و «صوت» بیانگر این نشانه ظهور است؛
اگرچه ممکن است به نظر رسد هر یک از آنها، نشانه جداگانه ای باشد که پیش از
ظهور واقع میشود؛ [3] لکن به نظر میرسد که اینها تعبیرهای گوناگون از
یک حادثه و یا دست کم، اشکال گوناگون یک حادثه است. مراد از همه آنها، همان
بلند شدن صدایی در آسمان است؛ ولی به اعتبار اینکه صدای عظیم بیدار باشی
است که همه را متوجه خود میکند و نیز موجب وحشت عمومی و ایجاد دلهره و
اضطراب میگردد؛ به آن «صیحة»، «فزعة»، «صوت» و «نداء» - که هر یک بیانگر
ویژگیِ از آن حادثه است. اطلاق میشود.
این احتمال نیز وجود دارد که آنها، سه رخداد جدای از هم باشند که در یک
زمان رخ میدهند، به این گونه که ابتدا صدایی عظیم و هولناک به گوش جهانیان
میرسد و همه را متوجه خود میکند (صیحه). به دنبال آن، صدای مهیب و
هولناکی شنیده میشود که دلهای مردم را به وحشت می اندازد (فزعه). آن گاه
از آسمان صدایی شنیده میشود که مردم را به سوی مهدی علیه السلام فرا
میخواند (ندا).
روایاتی که در مورد این نشانهها از طریق شیعه و سنی رسیده فراوان؛ بلکه متواتر است. [4] .
امام باقرعلیه السلام میفرماید: «یُنادِی مُنادٍ مِنَّ السَّماءِ بِاسْمِ
القائِمِ علیه السلام، فَیَسْمَعُ مَنْ بِالْمَشْرِقِ وَمَنْ بِالمَغْرِبِ،
لایَبْقی راقِدٌ اِلّا اِسْتَیْقَظَ، وَلا قائِمٌ اِلاَّ قَعَدَ، وَلا
قاعِدٌ اِلاَّ قامَ عَلی رِجْلَیْهِ فَزِعاً مِنْ ذلکَ الصَّوتِ... وَهُوَ
صَوتُ جَبْرَئیل الرُّوحُ الاَمِین»؛ «ندا کنندهای از آسمان، نام قائم را
ندا میکند، پس هر که در شرق و غرب است، آن را میشنود. از وحشت این صدا،
خوابیدهها بیدار، ایستادگان نشسته و نشستگان بر دو پای خویش میایستند.
رحمت خدا بر کسی که از این صدا عبرت گیرد و آن را اجابت کند؛ زیرا صدای
نخست، صدای جبرئیل روح الامین است».
آن گاه می فرماید: «این صدا، در شب جمعه بیست و سوم ماه رمضان خواهد بود.
در این هیچ شک نکنید و بشنوید و فرمان برید. در آخر روز، شیطان فریاد
میزند که «فلانی مظلومانه کشته شد» تا مردم را بفریبد و به شک اندازد. [5]
.
امام صادق علیه السلام میفرماید: «یُنادِی مُنادٍ مِنْ السَّماءِ اَوّلَ
النَّهارِ: اَلا انَّ الحَقَّ فِی عَلیٍّ وَشیعَتِهِ. ثُمَّ یُنادِی
اِبْلیسُ لَعَنَهُ اللَّهُ فِی آخِرِ النَّهارِ: اَلا انَّ الحَقَّ فِی
عُثمانَ وَشیعَتِهِ، فَعِنْدَ ذلِکَ یَرتابُ المُبْطِلُونَ» [6] ؛ «در
ابتدای روز، گویندهای در آسمان ندا میدهد: آگاه باشید که حق با علی علیه
السلام و شیعیان او است. پس از آن، در پایان روز، شیطان - که لعنت خدا بر
او باد - از روی زمین فریاد میکند: حق با عثمان (ممکن است مقصود سفیانی
باشد) و پیروان او است. پس در این هنگام، باطل گرایان به شک میافتند».
افزون بر اینها، روایات دیگری نیز به همین مضمون وجود دارد که از مجموع آنها، میتوان چند نکته را استفاده کرد:
1. «صیحه»، از نشانه های حتمی ظهور شمرده شده است و شیخ طوسی، نعمانی، شیخ
مفیدرحمه الله، شیخ صدوق رحمه الله، و... به حتمی بودن آن اشاره کردهاند.
[7] .
2. این صدا از آسمان شنیده میشود؛ به گونه ای که همه مردم روی کره زمین -
در شرق و غرب - آن را می شنوند و به خود می آیند. از برخی روایات استفاده
میشود که هر جمعیتی آن صدا را به زبان خود خواهد شنید. [8] .
3. محتوای این پیام آسمانی، دعوت به حق و حمایت و بیعت با مهدی علیه السلام
است؛ یا تعبیرهای: «اِنَّ الْحَقَ فِی عَلیٍّ وَشِیعَتِهِ» [9] و «اِنَّ
الحَقَّ فِی آلِ مُحَمَّدٍ». [10] .
4. هم زمان با شنیده شدن این صدا از آسمان و یا کمی پس از آن، در روی زمین
نیز صدایی شنیده میشود. ندا دهنده شیطان است که مردم را به گمراهی فرا
می خواند و تلاش میکند با ایجاد تردید درمردم، آنان را از حمایت مهدی علیه
السلام و اجابت دعوت آسمانی، باز دارد.
5. جبرئیل، مردم را به حق فرا میخواند و شیطان و نیروهای شیطانی و پیروان
سفیانی به باطل. ظاهر شدن این نشانه، هم زمان با خروج سفیانی و صیحه آسمانی
است. [11] .
از ظاهر روایات، با توجه به ویژگیهایی که برای آن بیان شده، فهمیده میشود
که تحقّق آن، طبیعی نخواهد بود. خداوند، برای آنکه شروع این انقلاب جهانی
را اعلان کند و به همگان برساند که انقلابی بزرگ در حال شکلگیری است و حق
بودن حضرت مهدی علیه السلام را بنمایاند و به یاران و دوستان و علاقهمندان
به چنین رستاخیزی خبر بدهد؛ صیحه آسمانی را معجزه آسا به گوش همگان
میرساند. [12] .
پی نوشت ها:
[1] راغب، المفردات.
[2] ر.ک: الغیبة، ص 253، ح 13.
[3] همان، ص 289، ح 6.
[4] ر.ک: منتخب الاثر، ص 459.
[5] الغیبة، ص 235، ح 13.
[6] کتاب الغیبة، ص 454، ح 461.
[7] ر.ک: کتاب الغیبة، ص 435، ح 425؛ الارشاد، ج 2، ص 370.
[8] کتاب الغیبة، ص 266، ح 54؛ کمالالدین و تمام النعمة، ج 2، ص 650، ح 8.
[9] کتاب الغیبة، ص 435؛ کمال الدین و تمام النعمة، ج 2، ص 652، ح 14.
[10] الصراط المستقیم، ج 2، ص 259.
[11] ر.ک: چشم به راه مهدی علیه السلام، ص 286.
[12] همچنین ر.ک: کنزالعمال، ح 14، ص 588، ح 39665.
در روایات از آن به بیماری طاعون - که باعث مرگ انسان های فراوانی میشود - یاد شده است.
امام علی علیه السلام فرمود: «در آستانه قیام قائم علیه السلام،... مرگ سفید است...، اما مرگ سفید پس آن طاعون است». [1] .
پی نوشت ها:
[1] کتاب الغیبة، ص 438، ح 430.
«فضل بن یحیی طیّبی» نویسنده قرن هفتم است. وی اهل کوفه و مقیم «واسط»بود و
به شغل کتابت اشتغال داشت. و جزء دوازده نفری است که «کشف الغمّه» را در
حضور مؤلّفش (علی بن عیسی اربلی) فرا گرفتند.
او در تاریخ 11 شوّال 669 هجری قمری، مشروح داستان «علی بن فاضل مازندرانی»
که در جزیره خضراء به خدمت امام قائم (عج) مشرّف شده است را از زبان خودش
(علی بن فاضل) در حلّه شنیده و آن را در کتابی به نام «الجزیرة الخضراء»
گردآوری کرده است.
این کتاب مورد توجّه علمای شیعه واقع شده و آن را در کتابهای خود درج کرده
یا به آن استناد نموده اند. تاریخ وفات «فضل» در دست نیست، فقط مشخّص است
که وی تا سال 699 هجری قمری زنده بوده است. («جزیرة الخضراء»، ص 53 و 193)
رجوع شود به واژه: علی بن فاضل
قاسم بن العلاء
«قاسم بن علاء» از اهالی آذربایجان و از زمان امام هادی علیه السّلام وکیل
این ناحیه بود، ابن طاووس می گوید: «او از نائبان با واسطه حضرت قائم بوده و
مکنّی به «ابی محمّد» است. وی 117 سال عمر کرده و 80 سال از سلامتی چشم
برخوردار بود، و امام هادی علیه السّلام و امام حسن عسکری علیه السّلام را
زیارت کرده است.»
امام قائم (عج) با «قاسم بن علاء» در تماس بود و نامه های آن حضرت به وسیله
«محمّد بن عثمان» و بعد از او به وسیله «حسین بن روح» مرتّب به او می
رسید. («آخرین امید»، ص 118)
«شیخ ابو جعفر، محمّد بن یعقوب کلینی»، از عالمان بزرگ و موثّق اسلام، و از
خدمتگذاران جلیل القدر دین خدا و مذهب تشیّع است. تعبیر «ثقة الاسلام»،
لقب معروف اوست.
به این دلیل که این عالم بزرگ، در عصر غیبت صغری می زیسته است، و کتاب عظیم
«الکافی» را در این عصر، در خلال بیست سال کوشش و رنج و پژوهش با تنظیم و
نقل و ترتیبی بسیار خوب، گرد آوره است، می توان حدس زد، که چه بسا گاه گاه،
از سوی امام عصر (عج) در کار این تألیف راهنمائی شده است. («خورشید مغرب»،
ص 47)
رجوع شود به واژه: سیّد مرتضی
